Tiêu thụ xi măng nội địa: Cuộc chiến mới đầy áp lực

Áp lực cạnh tranh

Theo thống kê của Hiệp hội XM Việt Nam, tính đến năm 2016 tổng công suất thiết kế ngành XM đạt gần 88 triệu tấn. Nếu tính các dự án đang tiến hành đầu tư, dự kiến hoàn thành trong năm 2018, nâng tổng công suất thiết kế toàn ngành lên 108 triệu tấn trước năm 2020.

Con số không dừng lại ở đó, những nhà máy đã vận hành sản xuất cũng không ngừng đầu tư chiều sâu, cải tiến kỹ thuật, công nghệ, nâng tỷ lệ pha phụ gia vào XM từ 20% lên 30 - 40%, nâng năng lực sản xuất thực tế trước năm 2020 lên khoảng từ 118,8 - 129,6 triệu tấn.

Theo ông Nguyễn Quang Cung - Chủ tịch Hiệp hội XM Việt Nam, với dự báo tiêu thụ trong nước năm 2020 khoảng 82 triệu tấn, Việt Nam sẽ dư thừa 36 - 47 triệu tấn XM. Theo dự báo trong quy hoạch, với khả năng tiêu thụ trong nước năm 2020 là 93 triệu tấn thì nước ta sẽ dư thừa khoảng 25 - 36 triệu tấn XM. Nhu cầu tiêu thụ nội địa năm 2016 khoảng 60 triệu tấn, dự báo từ nay đến năm 2020 mỗi năm tăng từ 5 - 6 triệu tấn và đến năm 2020 nhu cầu tiêu thụ XM trong nước khoảng 80 - 82 triệu tấn. “Vì vậy, sự dư thừa này có thể bắt đầu từ năm 2017. Và đương nhiên áp lực cạnh tranh tiêu thụ nội địa tiếp tục gia tăng, các DN sản xuất và kinh doanh XM sẽ tiếp tục “cuộc chiến” giành giật thị phần đầy căng thẳng”, ông Cung cảnh báo.

Áp lực dư thừa XM, cạnh tranh khốc liệt trên thị trường thì chính các DN XM thấu hiểu rõ nhất.

Xuất khẩu gặp khó

Từ một nước nhập khẩu XM, từ năm 2010 trở đi Việt Nam trở thành nước xuất khẩu XM. Đỉnh cao năm 2014 xuất khẩu 20 triệu tấn XM và clinker, đứng nhất nhì thế giới. Sau năm 2014, tình hình xuất khẩu XM giảm sút, năm 2015 xuất khẩu được 16,2 triệu tấn, giảm 18% so với năm 2014 và năm 2016 xuất khẩu XM clinker của Việt Nam sẽ thấp hơn năm 2015 khoảng 2%.

Sự sụt giảm không chỉ về khối lượng mà còn cả giá xuất khẩu. Năm 2014 giá xuất khẩu FOB clinker dao động 38 - 40 USD/tấn, XM trên dưới 55 USD/tấn. Giá xuất khẩu tiếp tục giảm trong năm 2015 và 2016. Hiện nay giá xuất khẩu FOB clinker dao động xung quanh 30 USD/tấn, giảm 20 - 25% so với năm 2014. Nguyên nhân xuất khẩu XM và clinker của Việt Nam giảm sút cả về số lượng và giá cả là do cạnh tranh của Trung Quốc, Ấn Độ và một số nước khác. Năm 2014 Trung Quốc dư thừa công suất sản xuất XM lên đến 700 triệu tấn, hiện nay dư thừa khoảng 600 triệu tấn/năm và họ tìm cách xuất khẩu ra thị trường khu vực và thế giới với khối lượng lớn, giá rất thấp.

Thị trường xuất khẩu XM vốn đã khó nay lại càng khó hơn khi Nghị định 100/2016/NĐ-CP và 122/2016/NĐ-CP được thực thi. Ngày 01/7/2016 Nghị định 100/2016/NĐ-CP sửa đổi bổ sung Nghị định 209/2013/NĐ-CP tại khoản 11 Điều 3 quy định sản phẩm xuất khẩu là hàng hóa được chế biến từ tài nguyên khoáng sản cộng với chi phí năng lượng chiếm từ 51% giá thành sản xuất sản phẩm trở lên sẽ được xếp vào đối tượng không chịu thuế GTGT, không được khấu trừ thuế GTGT đầu vào. Từ ngày 01/9/2016 Nghị định 122/2016/NĐ-CP tại phụ lục 1 - Biểu thuế xuất khẩu theo danh mục mặt hàng chịu thuế ở mục 21 quy định: Vật tư, nguyên liệu, bán thành phẩm có giá trị tài nguyên khoáng sản cộng với chi phí năng lượng chiếm từ 51% giá thành sản phẩm trở lên sẽ chịu thuế suất thuế xuất khẩu 5%.

Khi 2 Nghị định trên được thực thi, các DN trong ngành XM lo lắng khi tính toán chi phí xuất khẩu XM, clinker có thể tăng lên 4,5 USD tính cho 1 tấn clinker (theo giá FOB bình quân 30 USD/tấn) và 7,5 USD/tấn XM (tính theo giá FOB bình quân 50 USD/tấn). Với việc tăng chi phí này xuất khẩu XM Việt Nam rất khó cạnh tranh. “Xuất khẩu khó khăn, chắc chắn diễn biến thị trường XM trong nước sẽ có ảnh hưởng rất lớn, một số DN sản xuất XM phải đối mặt với tình trạng ngưng sản xuất hoặc phá sản. Khi đó cả 2 mục đích là tiết kiệm tài nguyên khoáng sản trong XM xuất khẩu và tăng thu ngân sách đều không đạt được” - ông Cung nhấn mạnh.

Trước tình hình đó, Hiệp hội XM Việt Nam thay mặt toàn ngành xin kiến nghị Chính phủ và các bộ ngành tạm thời hoãn việc thi hành 2 nội dung nêu trên đối với ngành XM; tiếp tục chỉ đạo, cùng với DN XM tìm và áp dụng các giải pháp để giảm tỷ lệ sử dụng tài nguyên khoáng sản trên đầu tấn XM nâng cao năng lực cạnh tranh, giảm giá thành và tăng đóng góp cho ngân sách Nhà nước. Trong phiên họp thường niên 2016 vừa diễn ra tại Bali (Indonesia), Hiệp hội XM Đông Nam Á, đã bày tỏ quan ngại việc Việt Nam áp dụng chính sách thuế với ngành XM theo 2 Nghị định nêu trên và cho rằng, thực thi biện pháp này có thể làm giảm sức cạnh tranh của XM Việt Nam và đây là giải pháp mà các nước trên thế giới không áp dụng.

Ngành XM cũng đã và đang đầu tư chiều sâu, cải tiến công nghệ tăng tỷ lệ pha phụ gia vào XM. Hiện nay toàn ngành XM đã tăng tỷ lệ phụ gia lên đến 30 - 40%, tỷ lệ clinker giảm từ 80% xuống còn 70 - 60%, giảm tiêu tốn đáng kể đá vôi, đất sét và than; đồng thời đẩy mạnh việc sử dụng phế thải công nghiệp, đặc biệt là tro, xỉ nhiệt điện, tro xỉ luyện kim làm nguyên liệu, phụ gia thay thế trong sản xuất XM, sử dụng phế thải làm thạch cao nhân tạo, thay cho thạch cao tự nhiên, tăng cường sử dụng nhiệt khí thải trong sản xuất XM để phát điện… tiết kiệm và bảo vệ môi trường. Ngoài ra ngành XM còn áp dụng rất nhiều giải pháp khoa học công nghệ khác để giảm tiêu thụ điện trong sản xuất từ 100KWh/tấn XM xuống dưới 90KWh và giảm lượng than tiêu tốn để giảm chi phí năng lượng từ khoảng 800Kcal/kg clinker xuống dưới 700Kcal/kg clinker… là hàng loạt các giải pháp được ngành XM triển khai quyết liệt nhằm giảm bớt việc sử dụng tài nguyên khoáng sản trong nước.